Privilegija Marije Terezije Velikokikindskom dištriktu

Kada se sredinom XVIII veka austro-turska granica stabilizovala na rekama Savi i Dunavu, pomoriško-potiska vojna granica je postala suvišna, te ju je carica Marija Terezija i ukunula. U njoj su živeli Srbi koji su u vojnoj granici uživali privilegije. Sada su mogli da biraju ili da postanu ugarski kmetovi ili da se sele.Odlučili su, kao i puno puta do tada, da se sele. Neki su se iselili u južnu Rusiju, a neki su naselili Banat i obnovili mnoga pusta naselja.Tada nastaje i Kikinda. Ali to još uvek ne znači da će Srbima ovo biti stalno utočište. Dalji plan austrijske carevine bio je da se Banat naseli Nemcima, a Srbi da se presele na jug, na Dunav - novu granicu ili da se pretvore u civile – kmetove. Ovakvo stanje je kod Srba u Kikindi izazvalo veliko nezadovoljstvo i oni šalju jednu delegaciju carici da je mole za uspostavljanje privilegovanog položaja nekadašnjih srpskih graničara. Kako su carevini uvek trebali verni srpski vojnici, carica izlazi u susret Srbima iz Kikinde.

Carica Marija Terezija, 12. novembra 1774. godine, izdaje Privilegiju kojom je uspostavljen Velikokikindski dištrikt i određena njegova prava, dužnosti i obaveze. U sastav Dištrikta, pored Velike Kikinde ušle su i srpske opštine: Bašaid, Mokrin, Karlovo (deo današnjeg Novog Miloševa), Vrajevo (deo današnjeg Novog Bečeja), Kumane, Jozefovo (deo današnjeg Novog Kneževca), Melenci, Srpski Krstur i Taraš. Suština privilegija je u tome što su Srbi, umesto da budu razdeljeni među mnogo feudalaca, dobili jednog zajedničkogfeudalnog gospodara, a to je bio austrijski vladar. Prema njemu su morali izvršavati određene ekonomske obaveze kao naknadu za samoupravu. Samostalnost Dištrikta bila je veća od bilo kojih drugih kod Srba tog vremena. Dištrikt je, posle burne istorije od sto godina , ukinut na predlog Ugarskog sabora 12.juna 1874.godine.

Povelja ima 30 listova pergamenta. Ukoričena je u karton presvučen tamnocrvenim plišem. Pisana je crnim tušem, nemačkim jezikom.

Povelja se danas čuva u gradskom Istorijskom arhivu, ali je imala interesantnu sudbinu pogotovo u teškim vremenima. U vreme revolucije 1848/49. povelja je odneta u Beograd na čuvanje što se pokazalo kao ispravno jer je tada uništen deo najstarije arhivske građe. Potom je vraćena u Kikindu i tu je bila sve do završetka Drugog svetskog rata kada joj se gubi svaki trag. Kako je neposredno posle rata arhivski materijal služio za potpalu i grejanje, verovalo se da je ista sudbina zadesila i Povelju. U vreme priprema za obeležavanje 200-te godišnjice od osnivanja Dištrikta, iz Zagreba je stigla vest da se povelja Marije Terezije nalazi u Arhivu Hrvatske. Iste godine vraćena je našem gradu gde i pripada.

Dragica Sredojev, nastavnica istorije